Een vraag die mij al een tijdje intrigeert is: hoeveel invloed onze biografie heeft op hoe wij in ons leven staan. Heeft onze levenslijn een soort eigen wil? Een zekere autonomie van waaruit het verloop richting wordt gegeven? Een kracht die onze vrije wil, zo we die al hebben, overtreft? Heel veel mensen hoor ik in hun biografische vertellingen hardop de vraag stellen waarom bepaalde zaken hun is overkomen? Of: toeval bestaat niet als er weer eens wat gebeurt dat de menselijke wilskracht en invloed lijkt te overtreffen. Ontmoetingen, gebeurtenissen, voorvallen die alle statistieken tarten maar toch gebeuren.
Wat zegt de wetenschap over de biografie?
In de moderne psychologie vind je op deze vragen weinig houvast. Er wordt naar mijn idee verondersteld dat talent, afkomst en temperament de bepalende factoren zijn voor de vraag hoe we in het leven staan en wat we daar van maken. Dus ook hoe het leven zich voltrekt. Maar onze biografie zingt daar volgens mij weldegelijk een flink toontje in mee. Als je alles retrospectief bekijkt blijkt er namelijk een logica te zitten in de manier waarop iemands levenslijn zich voltrekt. De grote denker en Deense filosoof Søren Kierkegaard beschreef dit op een treffende manier: het leven wordt voorwaarts geleefd en achterwaarts begrepen. Nog duidelijker zijn de geleerden uit de Antroposofie, zoals Bernard Lievegoed, die wel degelijk erkent dat de biografie een bepalende factor is voor het verloop van een mensenleven.
In deze blog wil ik vooral de impact van de biografie op een mensenleven illustreren. Vanuit de eigen praktijk, gesteund door literaire bronnen van enige naam, ontwikkelde ik op dit punt mijn eigen visie.
Binnenwereld versus buitenwereld
Om te beginnen gaat het naar mijn idee altijd over de verhouding binnenwereld-buitenwereld. Hoe denkt iemand over zichzelf (binnenwereld) tegenover vragen die te maken hebben met hoe iemand reageert op de gebeurtenissen die van buitenaf op hem of haar afkomen (buitenwereld).
Samenhangend daarmee spelen essentiële vragen als:
- hoeveel invloed heb ik daar zelf op? Welke keuzes heb ik daarin gehad?
- Waarom overkwam mij dit?
- Hoe ben ik omgesprongen met de gevolgen daarvan?
- Had ik dit anders moeten doen?
- Zijn er onverwachte voordelen uit deze situatie voortgekomen?
- Heb ik die op de voor mij juiste manier opgepakt?
Dat soort evaluerende vragen maken dat iemand bewuster in het leven gaat staan en, mogelijk, leert van eerdere levensgebeurtenissen.
Een biografie werkt als een spiegel
Er bestaat een onmetelijke hoeveelheid vakliteratuur over de levensloop van de mens. Mijn inzichten over deze filosofische en psychologische vraagstukken, baseer ik vooral op de vele biografische gesprekken die ik inmiddels heb mogen voeren. Niet alleen ikzelf werd verrijkt door de inzichten die deze opleverden, de meeste van mijn klanten ook. Dat gebeurt bijna automatisch als je bevraagd wordt over je timeline in je levenspad. Bij het maken van een biografische film laat ik iemand op cruciale punten diep in zijn eigen levenslijn kijken. Onvermijdelijk komen er dan puzzelstukjes bij elkaar, die in het beste gevallen de puzzel van het leven compleet en hopelijk begrijpelijk kunnen maken. Dat gebeurt natuurlijk lang niet altijd, bij menigeen ontbreken er stukjes en dat blijven blinde vlekken.
Dan zijn er ook nog de zogenaamde open eindjes die iemand ontdekt in zijn of haar biografische verhaal. Die worden, soms tot grote opluchting van de persoon, behoorlijk bijgelicht in het biografisch gesprek. Zodoende kan iedereen die dat wil, in een biografisch interview, inzien hoe kleurrijk zijn of haar leven is. De biografie, en zeker als je die op film laat zetten, werkt als een spiegel.
Kleur in de biografie
Het spanningsveld tussen binnen- en buitenwereld geeft, hoe pijnlijk soms ook, kleur aan de biografie. Ieder mens maakt daarin zijn eigen keuzes. Ieder mens komt in aanraking met dingen waar hij of zij wel of juist niet op zat te wachten. Iedereen staat weleens op een kruispunt in zijn leven waar op je moet kiezen: links of rechtsaf slaan. Allebei kan niet. En als je die keuze zelf niet maakt, regelt het leven dat voor je. Of dat dan goed of slecht afloopt is een kwestie van perceptie. Een vraag die dan interessant is: kun je het grote plaatje zien, zie je de verbanden met andere gebeurtenissen, zie je je eigen aandeel? De antwoorden die iemand geeft op dit soort gewetensvragen laat zien hoe goed iemand die levensgebeurtenissen kan waarderen en relativeren.
De kunst van het relativeren
Het relativeringsvermogen vormt naar mijn idee een essentiële factor voor de mate van levensgeluk die iemand toevalt. Behalve in de vele biografische interviews die ik heb afgenomen ben ik daar ook in mijn persoonlijk leven achter gekomen. Sommige keuzes in mijn carrière, in relaties, huwelijken, in vriendschappen, in investeringen, in mijn gezondheid en meer had grote impact op het vervolg. En of ik daar altijd met mijn volle verstand bij was….? Altijd bijzonder om je over die vraag te pijnigen.
Ook bij mijn klanten zie en hoor ik dat steeds terug. In een biografisch interview is dat nu juist zo interessant. Wat iemand van het leven maakt, of wat het leven van die persoon maakt. Het wordt grotendeels bepaald aan de hand van indringende keuzes en de daarmee samenhangende consequenties.
Routines en routinebrekers
Ik ga nog even wat theoretischer worden. Noem het gerust psychologie van de koude grond, maar voor mij werkt het. Uit zowel mijn eigen levensloop als uit de verhalen die ik optekende van mijn klanten, zie ik vier dimensies die van invloed zijn op het verloop van iemands leven:
- de dagelijkse routines;
- specifieke gebeurtenissen die de routine doorbreken;
- de reacties op die gebeurtenissen;
- de gevolgen van die gebeurtenissen op langere termijn.
Voorbeelden
Laat ik het bovenstaande rijtje verduidelijken met enkele voorbeelden. Routine zou je kunnen zeggen is het dagelijkse ritme waarin je bezig bent met je reguliere alledaagse zaken. Denk daarbij aan: huishoudelijk werk, je persoonlijke verzorging, naar je werk gaan, op familiebezoek etc. Dat gebeurt tot op een zekere hoogte binnen je comfortzone.
De ‘routine-doorbrekers’ zijn gebeurtenissen die iemand uit het zogenaamde vaste ritme van het dagelijks leven halen. Dat kan bewust of onbewust gebeuren. Zowel interne als externe factoren spelen daarin mee. Betrokken raken in een auto-ongeluk is iets waar je niet bewust voor kiest en wat je een externe factor kunt noemen. Iemand ten huwelijk vragen, doe je, mag ik hopen, bewust en kun je zien als een interne factor. Jij als persoon hebt daar immers over nagedacht en je bent na een zekere mate van interne overweging tot die actie overgegaan. De gevolgen van die gebeurtenissen voor de verdere levensloop zullen bij de een meer verstrekkend zijn dan bij de ander.
De kracht van zelfreflectie
De mate van zelfreflectie draagt bij aan bewustwording van die keuze. Het doet iets met het denken over jezelf, over hoe jij bent als persoon. Dat is niet alleen van invloed op je zelfbeeld maar ook op de koers van je verdere leven. De een zal zich na een vechtscheiding wel drie keer bedenken voordat die weer in het volgende huwelijksbootje stapt. Een ander daarentegen, die misschien heel slecht alleen kan zijn en oordeelt dat zijn eerdere huwelijk een puur pechgevalletje is waar hij weinig aan kan doen, zal die stap wellicht opnieuw nemen. De gedachte die daarbij kan opkomen is dat de nieuwe huwelijkskandidaat heel anders is en oordeelt vervolgens dat de eerdere crisisoorzaken bij de nieuwe persoon niet van betekenis zijn.
De varianten op dit soort voorbeelden zijn onmetelijk. Het gaat er om dat duidelijk wordt dat de levensloop, datgene wat het leven met je voor heeft alsof het zo voor jou bedoeld is, de grote smaakmaker is in iemands leven. En daarmee inherent in grote lijnen de koers bepaalt.
Wat maakt een biografische film kleurrijk?
In dat levensverhaal spelen zich talrijke verhalen af. In al die verhalen vormt zich de persoon en zijn identiteit. Met name het identiteitsdeel, het stuk wat maakt dat de persoon zijn leven vervolgt na ingrijpende gebeurtenissen is een cruciaal onderdeel in de biografische film. Welke bagage wordt er toegevoegd aan iemands rugzak en hoe wordt die last gedragen? Het vastleggen van dit soort componenten in iemands levensloop geeft de biografische film kleur en diepgang. De kijker van die film gaat de die persoon doorgaans stukken beter kennen. Die krijgt een beleving van verwondering, bewondering en respect oplevert. Dat heeft impact: het inspireert, ontroert, informeert, roept trots op en het geeft antwoorden op vragen die misschien nog nooit gesteld waren.
Welke inzichten geeft een biografische film?
Of het nu gaat om een huwelijksaanzoek of een ziekte die je ten deel valt, er verandert door die routinebrekers iets in je leven. Dat zie ik als biograaf maar al te goed als ik terugblik op de vele levensverhalen van mijn klanten., Dan zie ik duidelijk welke smaakmakers, gamechangers en kleurgevers er in een mensenleven afspelen. ook die aspecten maken zo’n biografische film interessant, ze geven diepte. Wat mij betreft is dat niet zozeer vanwege de sensatie of het drama dat er soms mee samenhangt. Wat ik vooral boeiend vind is om te zien of horen hoe de persoon omgaat met die situatie. Hoe verwerkt hij dit, hoe geeft hij het plek in zijn leven. Er is denk ik geen middel dat zo’n sterke impact heeft dan het kijken naar je eigen biografische film.
Wil je meer weten wat ik voor jou kan betekenen als je toe bent aan het laten maken van een biografische film? Kijk dan even in de film van je leven